Coeliakie
Vodiservice heeft gespecialseerde diëtisten voor coeliakie, zij kunnen u helpen voor een passend glutenvrij dieet! Neem contact op met een van onze diëtisten.
Wat is coeliakie?
Coeliakie (of glutenintolerantie) is een overgevoeligheid voor gluten uit de voeding. De aanleg hiervoor is erfelijk. Gluten is een onderdeel van eiwit dat voorkomt in verschillende graansoorten zoals: tarwe, rogge, gerst, spelt en kamut. Coeliakie geeft vooral darmklachten, zoals buikpijn en diarree. De enige behandeling is een dieet zonder gluten.
De dunne darm bevat bij gezonde mensen aan de binnenkant darmvlokken (A). Deze darmvlokken worden ook wel microvilli genoemd en zijn kleine uitstekels. Met het blote oog lijkt het alsof de dunne darm bekleed is met kleine haartjes. Via de darmvlokken en plooien in de dunne darm kunnen de voedingstoffen worden opgenomen in het lichaam. Bij coeliakie patiënten zijn de darmvlokken en microvilli in de dunne darm gedeeltelijk of soms helemaal verdwenen door het eten van gluten (B, C, D). Door deze beschadiging kunnen bepaalde voedingstoffen niet meer goed worden verteerd en opgenomen. Dit kan onder andere leiden tot gewichtsverlies, ondervoeding of tekorten aan vitamines en mineralen.
Wat zijn gluten?
Van alle graansoorten die wij dagelijks in onze voeding gebruiken, is tarwe verreweg de belangrijkste. Bijna alle broodsoorten die de bakker bakt, zijn van tarwemeel gemaakt.
Gluten dient vooral als kleefstof; het houd het meel bij elkaar. Hierdoor kan het brood goed rijzen en krijgt het brood stevigheid. Roggebrood is van rogge gemaakt.
Glutenvrij of niet?
Er werd altijd gedacht dat haver ook gluten bevat. Uit onderzoek is echter gebleken dat dit voor zuiver haver niet geldt. Spelt en kamut zijn verwant aan oude tarwesoorten; deze producten zijn niet glutenvrij. Gluten zit niet alleen in producten die duidelijk zichtbaar zijn, zoals koekjes en macaroni. Gluten wordt door fabrikanten ook gebruikt voor bindmiddel in bijvoorbeeld soepen en sauzen. Zo wordt meel toegevoegd aan bouillonblokjes en tarwezetmeel in vleeswaren. In producten waarvan je het niet direct zou verwachten kan dus ook gluten zitten.
Welke granen wel?
Er blijven nog genoeg voedingsmiddelen over bij een glutenvrij dieet: maïs, rijst, sorghum, gierst, boekweit, teff, tapioca en de producten van deze voedingsmiddelen zoals maïzena en custard. Ook de aardappel en de sojaboon horen hier bij.
Tegenwoordig is glutenvrij een hype die door de sociale media wordt gevoed. Veel mensen gaan vaak zonder een aantoonbare reden over op glutenvrij.
Hoe ontstaat coeliakie?
De diagnose
Coeliakie is een veel voorkomende darmziekte. Het duurt soms lang voordat de diagnose gesteld wordt. Het feit dat iemand coeliakie ontwikkelt wordt veroorzaakt door verschillende factoren. Omdat de aanleg voor coeliakie erfelijk is wordt, bij 3-10% van de familieleden van patiënten ook coeliakie geconstateerd. Coeliakie komt twee keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen. Ook mensen met diabetes mellitus type 1 en het Downsyndroom hebben een verhoogde kans op het krijgen van coeliakie.
Naar schatting heeft 1 op de 100 mensen in de westerse wereld last van coeliakie. Dit betekent dat er in Nederland waarschijnlijk 170.000 mensen zijn met coeliakie. Coeliakie komt op alle leeftijden voor, bij kinderen wordt de aandoening meestal vastgesteld tussen het tweede en derde jaar en bij volwassenen vaak na het vijftigste jaar. De enige, tot dusver bekende factor die een rol speelt bij het ontstaan van coeliakie is de aanwezigheid van gluten in de dagelijkse voeding.
Hoe wordt coeliakie behandeld?
Een `pil` tegen coeliakie bestaat niet. De enige doeltreffende behandeling tot nu toe is strikt glutenvrij dieet. Wetenschappers zijn druk bezig om een enzym te ontwikkelen dat gluten afbreekt.
Wat is glutenvrij en hoe kunnen we dit garanderen?
Een glutenvrij dieet is vrij van gluten uit tarwe, rogge, gerst, spelt en kamut. Het dieet is duurder dan de gewone voeding en het vergt een goede planning om producten te kopen, klaar te maken en te bereiden.
77% van de patiënten bakt zelf glutenvrij brood. Coeliakie geneest niet door een glutenvrij dieet; wel kun je hiermee de klachten tot een minimum terugbrengen. Het glutenvrije dieet moet levenslang worden aangehouden. De klachten verdwijnen niet meteen nadat met het dieet is begonnen. Dat kan weken tot maanden duren. Het uitblijven van duidelijke symptomen, zoals diarree, betekent niet dat er geen schade op lange termijn aan de dunne darm wordt toegebracht.
Dieetbehandeling
De volgende producten zijn producten bereid met glutenbevattende granen: brood, gebak, koek, pasta en vermicelli, bindmiddel in soep, saus, jus, gehakt, snoep en andere samengestelde producten, plakmiddel voor het paprika-aroma van chips, lijm en knutselmateriaal en tarwezetmeel (een ingrediënt dat in talloze producten wordt gebruikt). Tijdens de productie van tarwezetmeel blijven altijd nog heel kleine sporen eiwit in het zetmeel achter. Bij de winning van grondstoffen, transport, opslag, productie, verpakking en verkoop, maar ook thuis bij voedselbereiding kan contaminatie (aanraking, besmetting) met gluten optreden.
Is het glutenvrije dieet de enige therapie bij coeliakie?
Dit is de enige therapie voor zowel kinderen als volwassenen. Het is belangrijk om te weten dat de geringste hoeveelheid gluten de darmwand weer kan beschadigen. Er is tot nu toe geen andere therapie bekend. Soms komt het voor dat er nog steeds darmklachten zijn, terwijl de dunne darm volledig is hersteld. Dan is er iets anders aan de hand.
Het glutenvrije dieet
Wat zijn de positieve effecten van het glutenvrije dieet?
- De kwaliteit van leven duidelijk verbetert duidelijk.
- Glutenvrije voeding verkleint het risico op langdurige gezondheidsproblemen vooral als je direct na de diagnose met een glutenvrije voeding begint.
- Kinderen krijgen meer eetlust en zijn veel levendiger; beginnen meer te spelen en de diarree verdwijnt. Daarnaast groeien ze beter.
- Bij volwassenen verdwijnen de symptomen van vermoeidheid, gewichtsverlies en andere klachten. Het algemene welzijn neemt toe.
- Het glutenvrije dieet beschermt de patiënten tegen het ontstaan van complicaties zoals bepaalde vormen van kanker.
- Ook eventuele gevolgen als broze botten door slechte opname van kalk en vitamine D, bloedarmoede door ijzergebrek en zelfs onvruchtbaarheid verdwijnen geleidelijk.
- Het volgen van een glutenvrij dieet brengt ook veel beperkingen met zich mee. Het zich houden aan een glutenvrij dieet is niet bepaald gemakkelijk, zeker niet voor pubers, die graag willen meedoen en juist geen uitzondering op de leefwijze van leeftijdgenoten willen zijn.
Waarop moet je letten bij het glutenvrije dieet?
Voorop staat dat er geen producten worden gegeten met gluten. Een glutenvrij dieet kan, als het niet goed is samengesteld, leiden tot voedingstekorten. Een glutenvrije voeding is over het algemeen arm aan voedingsvezels, jodium en ijzer. De glutenvrije voeding moet worden aangevuld met vezelrijke producten, zoals peulvruchten, groenten, fruit en gedroogd fruit. Een aantal glutenvrije producten, zoals glutenvrij brood bevatten wel voedingsvezels.
Bij de (nog) onbehandelde patiënten kan als gevolg van de slechte opname in de darm sprake zijn van een aantal voedingstekorten aan ijzer, calcium, zink, aan vitamine D, en foliumzuur/of vitamine B12. Vitamine D-tekort heeft een verminderde calciumopname tot gevolg, waardoor rachitis bij kinderen en osteoporose (botontkalking) bij volwassenen kunnen ontstaan. Daarnaast kan door de geringe hoeveelheid voedingsvezels in het glutenvrije dieet obstipatie (verstopping) kan ontstaan.
De diëtist speelt een cruciale rol bij de begeleiding van de patiënt met coeliakie. Zij is in staat de patiënt voldoende kennis en inzicht over de glutenvrije producten te geven
Vezels bij coeliakie
Glutenvrijdieet verrijkt met extra vezels
Het glutenvrij dieet is relatief arm aan voedingsvezels. Omdat granen zoals: tarwe, rogge, gerst en haver rijk zijn aan voedingsvezels en juist deze graansoorten verboden zijn in het glutenvrije dieet. De glutenvrije patiënt zal de voedingsvezels voornamelijk moeten krijgen uit: peulvruchten, fruit, groenten, noten, maïs, teff en boekweit.
Waarom zijn voedingsvezels zo belangrijk?
Omdat voedingsvezels een grote rol spelen bij de behandeling van darmproblemen zoals bij obstipatie. Voedingsvezels kunnen het ontlastingspatroon voor een deel reguleren. Ze versnellen de darmpassagetijd door de darm en vergroten het volume van de ontlasting. Bij diarree kunnen ze de ontlasting indikken en daardoor ook regulerend werken .Ze zijn bestand tegen de spijsverteringsenzymen van de mens en worden niet opgenomen in de dunne darm.
De organisatie van een glutenvrij dieet
Hoe kan ik mijn leven met coeliakie organiseren?
Om de zaak goed op de rit te krijgen zijn organisatie en tijd nodig. Plotseling wordt het een stuk lastiger om boodschappen te gaan doen. Om te bepalen of een product wel of niet gegeten kan worden, is lezen van het etiket noodzakelijk. Vaak staat er op het etiket aangegeven of het product gluten bevat of ‘sporen van’ gluten. Lees hier meer over het lezen van etiketten.
De behandeling van coeliakie lijkt vrij eenvoudig; namelijk het volgen van een glutenvrij dieet. Toch is het niet zo eenvoudig als het lijkt omdat gluten in veel producten voorkomt waarin je het niet verwacht. Zelfs zeer kleine hoeveelheden gluten mogen vaak niet in de voeding voorkomen. Daardoor is het in het begin vaak lastig om uit te vinden welke mogelijkheden er zijn. Al met al er komt nogal wat te kijken bij coeliakie. Niet alleen voor de patiënt maar ook voor familie en vrienden. Familie en kennissen begrijpen vaak niet waarom het dieet zo strikt moet worden gevolgd.
Lekker eten buiten de deur
Een leuk restaurantje vinden waar de kok lekker glutenvrij kan koken is soms lastig. Via www.glutenvrijeten.nl wordt dit een stuk eenvoudiger! Meer lezen over coeliakie en glutenvrij eten? Klik hier voor de website van de Nederlandse Coeliakie Vereniging voor meer informatie.
Maak contact met de diëtist
Heeft u vragen of wilt u meer weten over de rol van voeding coeliakie?
VodiService heeft een team van diëtisten die u graag verder helpen!