Lactose-intolerantie en koemelkallergie

Wat houdt een lactose-intolerantie in?                                                                        Lactose is een suiker die in melkproducten voorkomt. Lactose heeft een zoete smaak, daarom heet het ook melksuiker. Het zit in alle melk van zoogdieren. In zoete melkproducten komt lactose meer voor dan in zure melkproducten zoals yoghurt en karnemelk. In de spijsvertering wordt lactose door het enzym lactase gesplitst in glucose en galactose. Lactase wordt in de dunne darmwand aangemaakt. Als lactase niet of voldoende wordt aangemaakt kan lactose niet goed verteerd worden. Lactose komt dan onverteerd in de dikke darm terecht, daar gaat de lactose vergisten door de bacteriën die in de darm aanwezig zijn. Hierdoor kunnen darmklachten ontstaan. 

Verschil tussen een intolerantie en een allergie
Er is duidelijk een verschil tussen een intolerantie en een allergie. Intolerantie houdt in dat een bepaalde stof niet goed verdragen wordt. Allergie houdt in: een abnormale reactie van het afweersysteem op bepaalde stoffen (allergenen). Allergenen moeten helemaal vermeden worden omdat zeer kleine hoeveelheden al heftige reacties kunnen veroorzaken (bijvoorbeeld bij een koemelkeiwit allergie of bij het eten van pinda’s). Veel mensen met een lactose-intolerantie kunnen wel kleine hoeveelheden lactose verdragen. Baby’s en kleine kinderen die koemelkeiwit-allergie hebben kunnen absoluut geen koemelk verdragen. 

 

Lactose-intolerantie: vormen en klachten

Een lactosemalabsorptie is het meest voorkomende malabsorptiesyndroom. Wereldwijd staat het percentage op 70%, in Europa is dit slechts 10-15%. In Nederland heeft waarschijnlijk 1 op de 7 patiënten een lactose-intolerantie. Er zijn verschillende vormen van lactose-intolerantie.

Vormen van lactose-intolerantie

1. De primaire vorm van lactose-intolerantie komt hier in Nederland en bij West-Europeanen en Noord-Amerikanen weinig voor. Bij mensen van Afrikaanse, Aziatische, Zuid-Amerikaanse en Zuid-Europese afkomst komt lactose-intolerantie veel vaker voor. Lactose zit ook in moedermelk en baby’s maken lactase aan om de melk goed te verteren. Bij veel Afrikanen, Aziaten, Zuid-Amerikanen en Zuid-Europeanen neemt de lactaseproductie na het derde jaar af. Bij West-Europeanen en Noord-Amerikanen komt deze vorm bijna niet voor omdat zij meestal voldoende lactase blijven aanmaken.

2. Secundaire lactose-intolerantie is vaak van tijdelijke aard als gevolg van beschadigingen in de darmwand, zoals bij colitis ulcerosa, ziekte van Crohn, een darminfectie, na bestraling of na een darmoperatie. Hierdoor kan er niet voldoende lactase worden aangemaakt in de dunne darm. Als de darm weer hersteld komt de lactaseproductie vaak weer op gang.

3. Congenitale lactasedeficiëntie is een zeer zeldzame aandoening. Het is een aangeboren deficiëntie waarbij het enzym lactase volledig afwezig is. Bij deze vorm wordt er al vanaf de geboorte geen of heel weinig lactase gemaakt, de pasgeborenen verdragen dus ook geen moedermelk. Deze vorm blijf je je hele leven houden. Levenslang lactose vermijden is de enige therapie. 

Globaal percentage mensen met lactose-intolerantie bij de totale bevolking

Klachten
Bij inname van weinig melk hoeven er niet altijd klachten op te treden. Dit kan afhangen van de hoeveelheid lactase die nog wordt gemaakt, de samenstelling, het voedsel en de darmflora. Klachten ontstaan als de darmbacteriën de niet-verteerde lactose in de darm afbreken, waardoor gassen worden gevormd. De niet-verteerde lactose trekt water aan waardoor de ontlasting dun wordt. Klachten hierbij zijn: buikpijn, kramp, misselijkheid, een opgezette buik, winderigheid en diarree.  

Lactose-intolerantie: de diagnose

Om vast te stellen of een persoon lactose-intolerant is kunnen een aantal tests gedaan worden.

  • Waterstof- ademtest: als eerste wordt waterstof (H2) in de uitgeademde lucht gemeten vóór en na het drinken van een suikeroplossing met lactose. Bij een tweede test wordt de opname van suiker in het bloed gemeten. Waterstofgas wordt door darmbacteriën gemaakt bij de afbraak van suikers zoals lactose. Het waterstofgas wordt opgenomen door het bloed en wordt uiteindelijk uitgeademd. Door vóór en na het innemen van een suikeroplossing met lactose de hoeveelheid waterstofgas te meten kan worden bepaald of er sprake is van een lactose-intolerantie. Deze test geeft niet 100% uitsluitsel dat er geen intolerantie aanwezig is. Soms blijkt uit eliminatie/herintroductie dat er wel klachten ontstaan.
  • Lactose Tolerantie Test (LTT): bij dit onderzoek krijgt een persoon een bepaalde hoeveelheid lactose (50 g) toegediend. 50 gram lactose komt ongeveer overeen met de lactose in 1 liter melk. Lactose hoort te worden gesplitst door lactase, waarna het kan worden opgenomen in het bloed. Als resultaat hiervan zal het bloedsuikergehalte stijgen. Bij een persoon met lactose-intolerantie is er niet voldoende lactase aanwezig om de lactose te verteren, waardoor de suikerdeeltjes niet in het bloed komen en er dus ook geen stijging van de bloedsuiker zal zijn.
  • Eliminatieprovocatie test: bij deze test moet de persoon in kwestie eerst een periode lactosevrij eten/drinken (eliminatie). Wanneer de klachten verdwijnen kan er worden gedacht aan een lactose-intolerantie. Na een tijd wordt lactose weer toegelaten in de voeding (provocatie). Als de klachten terugkomen dan kan worden vastgesteld dat de persoon lactose-intolerant is. 

Koemelkeiwitallergie

Wat houdt een koemelkallergie in?
Een koemelkallergie is een ongewenste reactie op het eiwit in koemelk. De oorzaak hiervan is een abnormale reactie van het natuurlijke afweermechanisme van het lichaam. Het immuunsysteem maakt specifieke antistoffen tegen koemelkeiwitten in de voeding, die normaal gesproken als onschadelijk worden beschouwd. Komen deze antistoffen in aanraking met het koemelkeiwit dan treedt er een reactie op.

Gelukkig komt koemelkallergie weinig voor, bij ongeveer 2-3% van alle baby’s. De meeste kinderen zijn over hun koemelkallergie heen gegroeid als ze tussen de vier of vijf jaar oud zijn.  Koemelkeiwitallergie kan verschillende symptomen geven o.a. spugen, krampjes, diarree of verstopping en/of huidklachten zoals eczeem. Vaak verschilt het per persoon welke symptomen tot uiting komen.

Klachten
Koemelkallergie kan zich uiten in verschillende klachten. Meestal beginnen de klachten in de eerste drie maanden na de geboorte. De belangrijkste symptomen zijn maag-darmklachten (50%). Vaak begint het met eczeem (35%) in het gezicht op de wangen. Luchtwegklachten spelen in 15% een rol. 

 

De diagnose
De diagnose koemelkeiwitallergie  moet duidelijk worden gesteld. En moet worden vastgesteld door het consultatiebureau of een kinderarts. Zomaar koemelk uit de voeding schrappen, is onverstandig. Zo kan een kind te weinig calcium en B-vitamines krijgen. Een koemelkeiwit- vrije voeding samenstellen is moeilijk. Koemelk komt voor in de meest alledaagse voedingsmiddelen. Juist hier kan de diëtist helpen bij het samenstellen van een gezonde  en volwaardige voeding.

Bij een koemelkallergie kan de diëtist helpen bij het samenstellen van een gezonde en volwaardige voeding. Mocht u uw baby verdenken op koemelkeiwitallergie neem dan contact op met uw huisarts of met een (kinder)diëtist. Mocht u uw baby verdenken op koemelkeiwitallergie neem dan contact op met uw huisarts of met een (kinder)diëtist

Meer informatie? Neem contact op met onze gespecialiseerde kinderdiëtist!

Melkproducten en alternatieven

Voedingstekorten die kunnen ontstaan bij het vermijden van melk(producten)
Bij het vermijden van melk(producten) kan er een tekort ontstaan aan bepaalde vitaminen en mineralen. Melk(producten) bevatten een belangrijke bron van eiwit, calcium, fosfor, magnesium, kalium, natrium, vitamine D, vitamine B2 en B12. Als je twee bekers melk per dag drinkt levert dat ongeveer een derde tot de helft van de calciumbehoefte en bijna de helft van de vitamine-B2-behoefte. Daarom is vervanging van melk nodig. Lactose zorgt voor een betere calciumopname in de darm. Er bestaan tegenwoordig lactosevrije koemelkdranken zoals Arla Lactofree en Campina Lactosevrij. 

Hoeveel melkproducten hebben we nodig per dag?
Het Voedingscentrum heeft aanbevelingen opgesteld voor het gebruik van zuivel:

Melk en melkproducten (zuivel) zijn een belangrijk onderdeel van een gezond voedingspatroon. Zuivel staat dan ook in de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Voor melkproducten is de gemiddelde aanbevolen hoeveelheid 2 à 3 porties (300 tot 450 ml) per persoon per dag.

Verkrijgbaarheid van lactosearme of vrije producten
In de supermarkt is tegenwoordig een groot aanbod lactosevrije producten. Arla heeft de lijn Lactofree met lactosevrije yoghurt, (houdbare en verse) melk en roomkaas. Campina lactosevrij heeft een houdbare en een verse lactosevrije melk in het assortiment. Deze producten zijn van koemelk en zijn niet geschikt voor mensen met een koemelkallergie.

Verder zijn alle producten van Alpro lactosevrij, zij hebben onder andere soja-, haver- en rijstmelk (met of zonder smaakje), yoghurt, vla, kookroom, bak- en braad producten en ook lactosevrije vleesvervangers. Veel supermarkten hebben een kleine dieetafdeling waar je producten vindt die geschikt zijn voor mensen met allergieën. Hier hebben ze sausen, soepen, chocolade en meer producten zonder lactose. Op veel producten staat een icoontje als het product lactosevrij is, bijvoorbeeld bij Albert Heijn, zij hebben een melkvrij icoontje. Mocht dit er niet op staan, dan kijk je bij de allergenen. 

Wie komen in aanmerking voor lactosearme producten?
Personen die geboren zijn in Afrika, Azië of rondom de Middellandse zee krijgen bijna altijd klachten bij het gebruiken van melk(producten). Melk in koffie, thee en dergelijke kan vervangen worden door lactosevrije melk of sojamelk. De Nederlandse kaassoorten zijn lactosevrij.

Bij mensen met coeliakie of de ziekte van Crohn komt een lactose-intolerantie regelmatig voor. Bij hen treedt dan een beschadiging aan de darm op waardoor melkproducten niet goed meer verdragen worden. Vaak kan de darm weer herstellen en komt de lactaseproductie weer op gang. Als zoete melkproducten niet goed verdragen worden, kies dan voor zure melkproducten als yoghurt en karnemelk. Dit wordt vaak beter verdragen. Een andere mogelijkheid is sojamelk, hierin zit geen lactose maar wel calcium en vitamine B12.

Patiënten die door medicatie (zoals prednison) een verhoogde kans hebben op osteoporose en geen gewone melk kunnen verdragen, kunnen kiezen voor lacosevrije melk of verrijkte sojamelk. Hieraan is calcium en vitamine B12 toegevoegd. Vitamine D is belangrijk voor de opname van calcium.

Ouderen die alleen vloeibare of gepureerde voeding kunnen eten bijvoorbeeld na een CVA of bij ziekte van Alzheimer en melk niet kunnen verdragen, is aan te raden gewone melk te vervangen door lactosevrije melk, yoghurt en karnemelk of verrijkte sojamelk.

Tips en adviezen bij lactose-intolerantie

Productkeuze
Vaak kan bij een lactose-intolerantie nog wel een geringe hoeveelheid lactose worden gegeten. Met hulp van een diëtist kan worden berekend hoeveel iemand nog kan verdragen. Aangeraden wordt om melkproducten te verspreiden over de dag, zodat je niet in korte tijd grote hoeveelheden lactose binnen krijgt. Zure producten als yoghurt en kwark bevatten minder lactose en door het aanwezige melkzuur kan lactose beter verteerd worden. De minste kans op klachten treedt op bij het gebruik van volle yoghurt en kwark. Bovendien worden deze producten beter verdragen bij een maaltijd dan op een lege maag. Nederlandse kaas bevat geen lactose dus deze kan men net zoveel eten als men wil. Dit komt doordat lactose tijdens de rijping van de kaas volledig wordt afgebroken.

Lactase tabletten
Er bestaan tabletjes met lactase die je inneemt voor de maaltijd, hierdoor kun je zonder bezwaren lactose in de voeding binnen krijgen. Dit kan gemakkelijk zijn bij vakanties, uit eten gaan of bij feestjes. Voorbeeld van lactaseproducten zijn Kerutabs, Disolact en Kerulac. Drogisterijen hebben hun eigen merk lactase tabletten zoals Kruidvat Lactolerantie tabletten.

Alternatieven
Verder bestaan er verschillende alternatieven voor melk zoals soja-, rijste-, haver- en amandelmelk. Tegenwoordig zijn deze ook verkrijgbaar in veel supermarkten; let er wel op dat je een verrijkte drank neemt. Hier is calcium en vitamine B12 aan toegevoegd.

Meer informatie?
Op de site van het Voedingscentrum is een lijst te bestellen met producten die vrij zijn van lactose.

Maak contact met de diëtist

Heeft u vragen of wilt u meer weten over lactose-intolerantie en/of koemelkallergie?
Vodiservice heeft een team van diëtisten die u graag verder helpen.