Ondervoeding bij ziekte
Wat is ondervoeding?
We spreken over ondervoeding als er sprake is van een tekort aan energie, eiwit en voedingsstoffen in het lichaam als gevolg van ziekte. Eten is niet alleen lekker en gezellig, maar ons voedsel levert ook calorieën (energie) en voedingsstoffen die we elke dag nodig hebben om goed te kunnen functioneren. Als je te weinig eet, krijg je te weinig energie en dus te weinig voedingsstoffen binnen. Duurt deze periode lang en/of heeft het lichaam door ziekte juist een hogere behoefte aan voedsel, dan raakt het lichaam ondervoed.
Ondervoeding bij ziekte wordt in de gezondheidszorg nog altijd onderschat. Ook een patiënt met een normaal of zelfs te hoog lichaamsgewicht kan ondervoed zijn en in een slechte voedingstoestand verkeren. Ondervoeding, ontstaan als gevolg van ziekte, is niet altijd gemakkelijk te herkennen en ook de behandeling is niet eenvoudig. Vroege herkenning en behandeling van ondervoeding is belangrijk om verdere afname van de voedingstoestand te voorkomen.
Een goede voedingstoestand en voldoende voedselinname zijn lang niet voor iedereen vanzelfsprekend. Dit komt meestal door problemen met eten of een veranderde stofwisseling door de ziekte. Voor risicopatiënten is juiste voedingszorg van groot belang.
Wat is een goede en slechte voedingstoestand?
Als ons lichaam dagelijks wordt voorzien van gezonde voeding zonder ziek te zijn dan is er sprake van een goede voedingstoestand. Het lichaam beschikt dan op elk tijdstip in voldoende mate over alle stoffen die noodzakelijk zijn. Bij ziekte is dit evenwicht vaak verstoord en ontstaat er een slechte voedingstoestand. Hiervan is sprake wanneer het lichaam niet over voldoende energie (eiwitten, vetten en koolhydraten), vitamines, mineralen en vocht beschikt
Wanneer is gewichtsverlies onbedoeld?
Gewichtsverlies is onbedoeld wanneer het niet de bedoeling is dat u afvalt. Het lichaam verliest gewicht zodra er minder energie (calorieën) binnen komt dan dat het lichaam verbruikt. Het lichaam moet dan de reserves aanspreken.
Wat hebben ondervoeding en ziekte met elkaar te maken?
Uit onderzoek blijkt dat bij ziekte ‘gewoon gezond eten’ vaak niet meer voldoende is. Men heeft juist meer voedingsstoffen nodig om in een goede conditie te blijven. Maar bij ziekte eet men vaak juist minder door een verminderde eetlust. Het gevolg is dat het lichaam gaat interen (zichzelf gaat afbreken). Er ontstaat ondervoeding.
Hoe herken je ondervoeding?
Symptomen
Symptomen van ondervoeding zijn:
- Onbedoeld gewichtsverlies
- Vermoeidheid
- Lusteloosheid
- Verminderde eetlust
- Depressiviteit
- Kouwelijk zijn
- Afname onderhuids vetweefsel (ingevallen wangen, holle ogen)
- Dunne, droge en bleke huid
- Droog haar en soms uitval en verkleuring van het haar
- Aantasting van orgaanfuncties (in een vergevorderd stadium van ondervoeding)
Wie lopen er risico?
De kans op ondervoeding is groter wanneer u:
- een chronische ziekte heeft aan longen, hart, nieren, spieren en maagdarmkanaal
- de diagnose kanker heeft gekregen, vooral tijdens behandelingen
- een grote operatie heeft ondergaan
- dement, eenzaam of depressief bent
- een hersenbloeding heeft gehad
- kauw- en slikproblemen ervaart
- ouder bent dan 75 jaar
- revalideert in een zorgcentra
Waarom is het voorkomen van ondervoeding zo belangrijk?
Omdat daardoor veel complicaties zoals: gewichtsverlies, gebrek aan eetlust, zwakheid, verminderde kwaliteit van leven voor een deel kunnen worden voorkomen.
- Gewichtsverlies
Als gevolg van ziekte is de voedingsbehoefte (vooral van eiwit) verhoogd, maar de eetlust is vaak verminderd. - Verminderde voedselinname en gebrek aan eetlust
Door smaakveranderingen kunnen patiënten afkeer hebben om bepaalde producten te eten, soms mag of kan er niet gegeten worden en zijn mensen te ziek of te vermoeid om zelf te eten. - Zwakheid, futloosheid
Tijdens ziekte neemt de spiermassa af. Patiënten voelen zich vaak zwak en zijn futloos. Er ontstaat krachtsverlies waardoor bij met name ouderen de kans op vallen (botbreuken) toeneemt. - Verhoogde eiwitbehoefte
Bij ziekte verandert de behoefte aan eiwit. Eiwit is nodig voor aanmaak van afweercellen en huidcellen. Bij een tekort aan eiwit is de kans op infecties zoals longontsteking, urineweginfecties en doorligplekken (decubitus) verhoogd. - Verminderde kwaliteit van leven
Niet alleen door ziekte maar ook door de ondervoeding zelf vermindert de kwaliteit van leven: mensen voelen zich sneller vermoeid, lusteloos of depressief. - Sterfte
Door ondervoeding neemt de kans op overlijden toe, onafhankelijk van de prognose van de ziekte.
Hoe kun je er achter komen of je met ondervoeding te maken hebt?
Het is moeilijk om ondervoeding te herkennen: iemand die goed lijkt te eten kan toch te weinig voedingsstoffen binnenkrijgen. Ziekte, slechte eetlust, pijn bij het eten, verandering van smaak zijn belangrijk om bij stil te staan. De diëtist heeft een screeningsmethode om te achterhalen of u ondervoed bent en in welke mate. Gewichtsverlies is de belangrijke graadmeter voor ondervoeding!
Er is sprake van ondervoeding bij:
- Meer dan 5% gewichtsverlies binnen 1 maand
- Meer dan 10% binnen 6 maanden
Kijk in onderstaande tabel of er sprake is van ondervoeding:
Wat kun je er aan doen?
Het antwoord hierop lijkt makkelijk: voldoende energie binnen krijgen, meer eten dus. In ieder geval zijn extra eiwitten belangrijk en dient het eiwitgehalte in de voeding hoger te zijn dan het reguliere dieet. Hieronder staan een aantal adviezen om je voedingstoestand te handhaven of te verbeteren.
- Eet regelmatig, sla geen maaltijden over en neem de tijd.
- Kleine aantrekkelijke maaltijden en snacks binnen handbereik
- Neem naast de 3 hoofdmaaltijden en 3 tussendoortjes.
- Streef naar minimaal 1½ liter drinken per dag. Dit komt overeen met 10 glazen of 12 kopjes. Soep, vla, appelmoes en dergelijke tellen ook mee.
- Drink niet vlak voor de maaltijd en gebruik bij voorkeur dranken zonder koolzuur.
- Zorg voor zoveel mogelijk afwisseling in wat je eet of drinkt
- Vermijd producten en gerechten die u zwaar vallen.
- Kies voor voedingsmiddelen die veel eiwit leveren. Denk hierbij aan (volle) melk- en melkproducten, (volvette) kaas en (vettere) vleeswaren
- U kunt uw voeding energierijker maken door het toevoegen van bijvoorbeeld ongeklopte slagroom, koffieroom, crèmefraîche of zure room. Het gebruik van (meer) boter, margarine, olie of het toevoegen van suiker of limonadesiroop.
- Gebruik geen light producten of producten met de vermelding 0% vet of zoetstoffen, deze producten leveren veelal weinig energie.
En wat als het met gewone voedingsmiddelen niet lukt?
Het probleem is vaak dat er sprake is van een slechte eetlust of het helemaal niet kunnen eten. Hiervoor zijn speciale voedingen ontwikkeld die gemakkelijk in te nemen zijn. De diëtist kan u hierover meer informatie verstrekken en aangeven welk product voor u het meest geschikt is en hoeveel u daarvan het beste kunt gebruiken.
Drinkvoeding
Medische drinkvoeding is voeding die in de specifieke voedingsbehoeften, van mensen met ondervoeding of een verhoogd risico daarop, voorziet. De voeding verstrekt eiwitten, energie en vetten. Ook zijn er vitaminen en mineralen aan toegevoegd. Drinkvoeding is verkrijgbaar in verschillende smaken.
Sondevoeding
Sondevoeding is een dunne en vloeibare voeding die via een flexibel slangetje (sonde) in de maag of in de darmen komt. Het bevat alle voedingsstoffen die het lichaam elke dag nodig heeft zoals vetten, koolhydraten, eiwitten, vitamines en mineralen. Het geven van sondevoeding kan voorkomen dat u ondervoed raakt. Hoe lang u sondevoeding nodig heeft, is moeilijk te voorspellen. Het hangt samen met de reden waarom u sondevoeding krijgt. Sondevoeding kan de ‘normale’ voeding helemaal vervangen, maar het kan ook een aanvulling zijn op wat u kunt eten.
Bouwsteentjes
Bouwsteentjes zijn gebakjes met extra energie en eiwit dat zorgt voor de opwekking van eetlust en de bevordering van het herstel bij ziekte. Het is een verantwoord tussendoortje dat mee helpt met de opbouw van een gezonde voedingstoestand.
Easy to eat
Easy to eat is een fris dessertgebak. Omdat Easy to eat is ontwikkelt voor mensen met slik- en kauw klachten, is het makkelijk door te slikken. Omdat Easy to eat veel energie en eiwit bevat, is het ook te gebruiken bij ondervoeding. De easy to eat producten zijn verkrijgbaar in de smaken Framboos en Tropical.
Ondervoeding en medicijnen
Door een slechte voedingstoestand kan het effect van medicijnen anders zijn. Door geneesmiddelen kan de eetlust zowel verminderen als toenemen.
Belangrijke adviezen voor mensen die meerdere medicijnen gebruiken zijn:
- Lees de bijsluiter
- Bekijk of het geneesmiddel samen met voeding ingenomen moet worden
- Blijf alert dat het ene medicijn het andere niet tegenwerkt
- Houd rekening met lengte en gewicht
- Houd rekening met eventuele uitdroging en de voedingstoestand
Hulp van een diëtist
Tijdens het consult kan er bij het geven van een voedingsadvies worden gelet op het verbeteren, handhaven of het voorkomen van onnodige verslechtering van de voedingstoestand.
Wat levert de verbetering van de voedingstoestand je op?
- Vermindering van complicaties bij ziekte
- Behoud van spiermassa
- Verhogen van welzijn
- Kortere opname tijd in het ziekenhuis
- Vermindering van de zorgkosten
Maak contact met de diëtist
Heeft u vragen of wilt u meer weten over ondervoeding?
Vodiservice heeft een team van diëtisten die u graag verder helpen.