Osteoporose en artrose

Osteoporose is het verlies van botmassa en structuurverlies van het bot. Dit brozer worden van het bot wordt ook botontkalking genoemd.

Artrose is het verlies van kraakbeen. Al onze gewrichten bestaan voor een deel uit kraakbeen. Kraakbeen zorgt voor het soepel laten bewegen van gewrichten.

Artrose en osteoporose worden vaak door elkaar gehaald. Maar er zijn duidelijke verschillen. Op deze pagina vindt u informatie over osteoporose en artrose wat betreft de risicofactoren, de symptomen, de invloed van beweging, zonlicht en bepaalde voedingstoffen.

Het doel van deze informatie is om te helpen de kans op osteoporose en/of artrose te verkleinen.

Verschillen en overeenkomsten tussen osteoporose en artrose

Osteoporose

Osteoporose komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Doordat we steeds ouder worden komt er ook steeds meer osteoporose voor.

Hoe wordt osteoporose vastgesteld?
Bij het breken van een heup of pols wordt de botdichtheid gemeten. Een botdichtheidsmeting gebeurt met een dexascan. Dit onderzoek geeft informatie over het kalkgehalte in de botten. Met behulp van deze meting kan de mate van osteoporose of botontkalking worden vastgesteld

Wat zijn de symptomen van osteoporose?
Osteoporose is een aandoening van het skelet. Het wordt gekenmerkt door een lage mineraaldichtheid. Hierdoor is de kans op een botbreuk groter dan normaal. Daarnaast is er ook risico op inzakken van de wervelkolom.

Hoe vaak komt osteoporose voor en wat zijn de gevolgen?
Van alle mensen boven de 50 jaar krijgt 1 op de 2 vrouwen en 1 op de 5 mannen één of meerdere botbreuken. Wereldwijd krijgt 1 op de 3 vrouwen en 1 op de 7 mannen osteoporose. Gevolgen van osteoporose zijn vaak:

Chronische rugpijn: Dit komt vooral voor bij ingezakte wervels. Men wordt kleiner naarmate de leeftijd.

Verhoogd risico op breuken: Wijziging in de kromming van de wervelkolom.
Dit laatste heeft tot gevolg dat de longen en organen minder ruimte hebben. Dit heeft gevolgen voor de ademhaling. De longen hebben immers minder ruimte.

Vermoeidheid: Dit komt doordat de verschillende gevolgen van osteoporose invloed hebben op alle dagelijkse activiteiten. Men is minder mobiel, heeft moeite met dagelijkse bezigheden en is daardoor sneller vermoeid

Erfelijkheid is de belangrijkste factor voor sterke botten.

Osteoporose: Wat kunt u zelf doen?

Voldoende lichaamsbeweging

Door voldoende lichaamsbeweging worden de spieren en botten gunstig belast, hierdoor wordt de kans op osteoporose kleiner. Voor alle organen geldt dat als ze minder worden gebruikt, de functie achteruitgaat; spieren worden dunner en slapper en de botten worden poreuzer. De kwaliteit van het bot wordt voor een belangrijk deel bepaald door aanleg, maar ook door omgevings- en gedragsfactoren. Het gezegde ‘’rust roest” is hier zeker op zijn plaats. Daarnaast voelen mensen zich fitter en zitten lekkerder in hun vel. En: bewegen is nog leuk ook!

Gezond voedingspatroon

Zorg voor een gezond voedingspatroon met voldoende eiwitten, vitamine D en calcium (vooral via zuivelproducten). Dit leidt tot betere botopbouw. Vitamine D zorgt ervoor dat calcium in je botweefsel wordt opgenomen, waardoor tanden en botten sterk blijven. Zo kun je het risico op osteoporose verkleinen! Naast eiwitten, calcium en vitamine D zorgt vitamine B12 voor een betere botopbouw.

Sparen voor later
Een volwassene heeft 206 verschillende botten. Samen vormen zij het geraamte of het skelet. De botten zijn met elkaar verbonden door gewrichten, die een scharnierfunctie hebben.

De jeugd is een sleutelperiode in de botvorming. Om dit groeiproces optimaal te laten verlopen en genoeg botmassa als reserve voor later te verzamelen, moeten kinderen en jong volwassenen genoeg calcium opnemen uit de voeding, regelmatig buiten spelen en sporten. Bij volwassenen treedt vanaf ongeveer 30 jaar een geleidelijk botverlies op; er wordt meer oud botweefsel afgebroken dan nieuw aangemaakt.

Het bot moet geprikkeld worden om stevig te blijven. Veel bewegen heeft een sterker bot tot gevolg. Het bot reageert het sterkst op lichaamsbeweging met onverwachte en intensieve belasting tijdens een relatief korte duur (zoals traplopen en rennen). Wanneer het skelet dunner en brozer wordt, kan dit leiden tot osteoporose (botontkalking). Wie tijdens de jeugd onvoldoende botreserve heeft opgebouwd, loopt meer risico op osteoporose.

Zonlicht

Zonlicht is onze belangrijkste bron van vitamine D. Ook met de voeding krijgen we vitamine D binnen, alleen veel minder. Vitamine D3 (cholecalciferol) wordt onder invloed van ultraviolette stralen van de zon in de huid geproduceerd.

In Nederland komt de ultraviolette straling alleen maar voor in de maanden april t/m september. De vorming van cholecalciferol in de huid vermindert met de leeftijd. Op 80-jarige leeftijd is de hoeveelheid cholecalciferol ongeveer 30% van die bij jong volwassenen. Ouderen komen relatief ook weinig buiten. Waardoor het belang van de juiste voeding voor vitamine-D behoefte toeneemt met het ouder worden.

Wat is de relatie tussen calcium en vitamine D?

Voor de opname van calcium is vitamine D nodig. Wanneer er een hoge inname is van calcium is er minder vitamine D nodig dan bij een lage inname van calcium. Het is zelfs mogelijk de hoeveelheid botmassa weer te vergroten. Dit kan door voldoende gebruik van vitamine D en calcium en elke dag minimaal een half uur bewegen.

Broze botten breken eerder bij een val. Door vitamine D te suppleren vergroot je de botmassa en maak je de spieren sterker. Hierdoor verminder je het valrisico. Het leidt daarom ook tot minder botbreuken.

Welke producten bevatten veel calcium en vitamine D?
Zuivelproducten zijn de voornaamste calciumleveranciers. Vitamine D is een in vet oplosbare vitamine. Daarom komt die vitamine met name voor in vette producten, bijvoorbeeld in vette vis. Ook de minder vette vissoorten bevatten nog een behoorlijke hoeveelheid van dit vitamine. Ondanks het hoge vetgehalte zijn de vetten uit de vis de gezonde vetten en wordt aangeraden om 1x per week vette vis en 1x per week magere vis te eten.

Hoeveel vitamine D en calcium heb ik nodig?

Eiwitten en vitamine B12

Vitamine B12 en eiwitten spelen ook een rol bij botontkalking
Vitamine B12 heeft een belangrijke rol bij de vorming van nieuwe botmassa. Wanneer er een tekort is aan vitamine B12 vindt er te weinig stimulatie plaats om nieuw bot aan te maken. Vitamine B12 komt alleen voor in dierlijke producten met een hoog eiwitgehalte. Voor een goede opname in de darmen van vitamine B12 heeft het lichaam een eiwit nodig dat in de maag wordt gemaakt (‘Intrinsic Factor’). Door suppletie van vit B12 kan de osteoporose die op deze manier is ontstaan aanmerkelijk verbeteren.

Eiwitten en spieren
Spieren zijn belangrijk bij het sterk maken van de botten. Doordat spieren aan de botten trekken worden de botten sterker. Voor de opbouw van spieren zijn eiwitten belangrijk. Ter voorkoming van osteoporose is het gebruik van voldoende eiwit dus belangrijk.

Valpreventie: het voorkomen van fracturen
Botbreuken zijn vrijwel altijd het gevolg van een val. Er zijn veel mogelijke oorzaken van een val op oudere leeftijd: duizeligheid, niet meer vast kunnen lopen en bang zijn om te vallen waardoor men juist verkrampt gaat lopen.

Factoren die (het risico op) osteoporose versnellen

Er zijn verschillende factoren die het risico op osteoporose en het proces van osteoporose kunnen versnellen: de overgang, leeftijd, ziekten en medicijnen hebben hier invloed op.

Vrouwen na de overgang: Vrouwen verliezen in de eerste jaren na de overgang sneller botmassa. Dit versnelde verlies aan botmassa komt doordat de eierstokken na de laatste menstruatie stoppen met de aanmaak van oestrogeen. Er bestaat daardoor een grotere kans op osteoporose en dus op fracturen.

Ouderen boven de 50 jaar: Heupfracturen behoren tot de meest voorkomende letsels bij oudere mensen. Per jaar worden in het ziekenhuis 15.000 senioren opgenomen als gevolg van een heupfractuur. Van hen is driekwart vrouw. Bij patiënten met osteoporose of met een bestaande wervelfractuur wordt een medicamenteuze behandeling aangeraden in de vorm van calciuminname van 1200 mg per dag en suppletie van vitamine D3 (cholecalciferol) 400-800 IE/dag.

Ziekten: Bij een aantal ziekten neemt de kans op osteoporose toe. Osteoporose veroorzaakt door een andere aandoening, wordt secundaire osteoporose genoemd. De meest bekende ziekten die aanleiding geven tot osteoporose zijn: diabetes mellitus, COPD (een verzamelnaam voor chronische bronchitis en longemfyseem), reumatische aandoeningen en chronische darmaandoeningen (met verliezen van vet, calcium en vitamine D).

Medicijnen: Het staat vast dat het gebruik van een hoge dosering corticosteroïden, bijvoorbeeld prednison (7,5 mg of meer per dag), het risico op fracturen in wervelkolom en heup sterk verhoogt. Het gebruik van deze medicijnen kan leiden tot osteoporose door verminderde opname van calcium in de darmen en toename van verlies aan calcium door de nieren. Door een negatieve calciumbalans wordt de botafbraak groter. Omdat de botopbouw afneemt, gaat er botmassa verloren.

Belangrijke regels voor alle patiënten die langdurig hoge doseringen corticosteroïden gebruiken:

Bevorder lichamelijke activiteit
Vermijd factoren die het risico op vallen vergroten
Verhoog de calciuminname met behulp van een arts of diëtist
Let op voldoende inname van vitamine D
Zorg voor een gezond lichaamsgewicht en let op onbedoelde vermagering en op verlies van lichaamslengte.

Wat kan de diëtist voor u doen?

Op gewicht komen en blijven is van groot belang. Het lichaamsgewicht heeft bij vrouwen een grote invloed op het al of niet ontstaan van osteoporose. Bij slanke/magere vrouwen blijkt het risico op osteoporose beduidend groter te zijn dan bij vrouwen met een hoog lichaamsgewicht. Dit heeft te maken met het feit dat er na de overgang in het vetweefsel kleine hoeveelheden oestrogene hormonen worden gevormd. De rol van de diëtist kan zijn:

Bepalen van de voedingsbehoefte aan vitamine D, calcium en energie
Signaleren van voedingstekorten
Adviseren van een optimale voeding, eventueel aangevuld met supplementen
Evalueren van het voedingsbeleid door het volgen van gewicht, lengte en BMI

Vermoeidheid
Moe voelen, vermoeidheid en oververmoeid zijn hebben vele verschillende oorzaken. Wanneer er sprake is van osteoporose kan dit de oorzaak zijn van vermoeidheid. Een gezond eet- en leefpatroon kan er voor zorgen dat de klachten niet verergeren.

Verantwoorde leefregels zijn:

Gezond eten,
Geen maaltijden overslaan,
Voldoende slaap,
Voldoende tijd nemen voor ontspanning en hobby,
Geen overgewicht of ondergewicht hebben,
Elke dag minimaal een half uur in beweging zijn.

Bewegingsproblemen
Een gevolg van osteoporose kan zijn dat u minder goed kunt lopen. Door bijvoorbeeld een ingezakte wervel kan de rug meer zijn gaan krommen. Uw houding verandert dan, waardoor u minder in balans bent. Als u al eens bent gevallen en daarbij wat gebroken heeft, is de kans op een nieuwe val groter.

Lukt het u niet om voldoende te eten, dan is het raadzaam een diëtist te raadplegen. Zij kan u adviseren hoe u uw voeding kunt aanpassen aan uw situatie.

De invloed van osteoporose op het dagelijks leven

Artrose

Artrose is het verlies van kraakbeen. Kraakbeen zorgt voor het soepel laten bewegen van gewrichten. Al onze gewrichten bestaan voor een deel uit kraakbeen. Artrose wordt voornamelijk gekenmerkt door pijn. De diëtist heeft een belangrijke rol bij overgewicht en leefstijladviezen bij artrose. Slechts 20% van de patiënten krijgt adviezen over voeding en beweging. Wij hopen met deze website hier verbetering aan te brengen.

Oorzaken van artrose
Hoe artrose ontstaat, is meestal niet bekend. Hoe artrose zich ontwikkelt, verschilt per gewricht. Van enkele vormen van artrose is wel duidelijk hoe die ontstaan, zoals artrose na forse belasting (bekend als de voetbalknie) en artrose na langdurige ontsteking van een gewricht zoals bij reumatoïde artritis. Artrose is onder te verdelen in primaire artrose en secundaire artrose. Artrose treedt vooral op in knieën en heupen, maar ook in de vingers, nek en rug.

Wat gebeurt er bij artrose?
In het gewricht komen twee botten bij elkaar. Om deze botten niet tegen elkaar te laten schuren, zitten er op het uiteinde van de botten schok dempende kussentjes van kraakbeen.

Primaire en secundaire artrose

Kenmerken van primaire artrose:

Niet leeftijds-gerelateerd komt op elke leeftijd voor maar vooral bij ouderen
Geslacht (bij vrouwen komt artrose vaker voor dan bij mannen)
Chronische aandoening met sluipend begin
Erfelijkheid
Artrose komt voor in alle gewrichten maar vooral in heup, knie, vingers, nek en rug
Geen koorts en geen laboratoriumafwijkingen (d.w.z. dat het in het bloed niet aangetoond kan worden)
Overgewicht verhoogt risico op artrose

Kenmerken van secundaire artrose:

Onderliggende ziekte of aandoening (bijvoorbeeld reuma)
Ongeval (knie: meniscus)
Gewrichtsziekte (reumatoïde artritis)
Infectie in gewrichten
Stand afwijkingen van de gewrichten

Gevolgen en klachten van artrose

Hoe vaak komt het voor en wat zijn de gevolgen?
Artrose is de meest voorkomende gewrichtsaandoening ter wereld. Het merendeel is ouder dan 65 jaar en met de leeftijd neemt het aantal patiënten toe. Zeker vier op de vijf mensen ouder dan 75 jaar heeft in meer of mindere mate last van artrose. Artrose komt twee keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen. Er bestaat een erfelijke aanleg voor artrose.

Klachten bij artrose:

Pijn bij bewegen, later ook in rust
(Start) stijfheid
Zwelling
Gewrichtsmisvorming
Functieverlies
Afhankelijkheid, hulp van anderen nodig bij dagelijkse bezigheden

Wat kunt u zelf doen?
Probeer overbelasting te voorkomen, maar blijf wel bewegen. Het regelmatig bewegen heeft een positieve invloed op de algemene lichamelijke en mentale gezondheid. Ook overgewicht voorkomen of verminderen kan helpen de klachten te verminderen.

Behandelmogelijkheden voor artrose

Artrose is niet te genezen. Wel kunnen leefregels zoals beweging en gewichtsverlies beginnende artrose afremmen, de pijn verlichten en het functioneren verbeteren. Ondanks positieve gezondheidseffecten bewegen mensen met knie-en heupartrose minder dan mensen zonder artrose. Een goede mix van bewegen en rust onder leiding van een fysiotherapeut en bij overgewicht een diëtist inschakelen.

Artrose kan worden behandeld door niet medicamenteuze behandeling (o.a. fysiotherapie, vermijden van overgewicht) en medicamenteuze behandelingen. De risicofactoren voor het ontstaan en de toename van artrose zijn niet direct beïnvloedbaar (zoals leeftijd en geslacht). Sommige wel zoals overgewicht d.m.v. afvallen. Het is aangetoond dat knie-en handartrose te maken hebben met overgewicht en dat afvallen helpt. Overbelasting van een gewricht kan worden verminderd door diverse maatregelen, zoals het dragen van goede schoenen en gerichte spiertraining.

Behandeling van artrose op een rij:

Beweegprogramma’s
Fysiotherapie:
- Onderzoeken hebben aangetoond dat oefeningen die de dijbeenspieren versterken een positief effect hebben op de pijnklachten zoals bij het kniegewricht en op het algemeen welbevinden.
Gewichtsvermindering bij overgewicht
Pijnstilling
Operatief ingrijpen.

Sarcopenie

Een van de veranderingen die het lichaam ondergaat bij het ouder worden is sarcopenie, ofwel vermindering van spiermassa en toename van vetmassa. Het lichaam wordt anders van samenstelling. Het wordt vetter, ook al behouden we soms hetzelfde gewicht. De oorzaak van sarcopenie obesitas (d.w.z. ernstig overgewicht met verlies van spier- en orgaanmassa en toename van de vetmassa) is nog onduidelijk. Deze ongunstige lichaamssamenstelling is niet alleen terug te voeren op een hogere inname van energie en voedingstoffen, maar ook op verminderde activiteit en leefstijlfactoren. Bij training kan de spiermassa en kracht toenemen waardoor de lichaamssamenstelling gunstiger wordt. Het gewicht neemt dan eerst nog weinig af.

Maak contact met de diëtist

Heeft u vragen of wilt u meer weten over de rol van voeding bij osteoporose of artrose?
VodiService heeft een team van diëtisten die u graag verder helpen!