Zwangerschap en voeding

VodiService krijgt in de praktijk regelmatig te maken met vragen over voeding voor, tijdens en na de zwangerschap. Op deze pagina vindt u meer informatie over het belang van een gezond gewicht tijdens de zwangerschap. Ook leest u wat er wordt geadviseerd en wordt afgeraden wat betreft de leefstijl voor zwangere vrouwen.

Het belang van een gezond gewicht tijdens de zwangerschap

Een gezond gewicht is voor en tijdens de zwangerschap belangrijk. Bij zowel overgewicht als ondergewicht zijn de kansen op verschillende complicaties groter. Een gezond BMI tijdens de zwangerschap ligt volgens de World Health Organization (WHO) tussen de 18,5 en 25. 

Gewichtstoename tijdens de zwangerschap
Gemiddeld komen vrouwen 12 kg aan tijdens de zwangerschap. Deze toename is een gemiddelde en kan per vrouw verschillen. In onderstaande tabel staat de gewenste gewichtstoename tijdens de zwangerschap beschreven op basis van het BMI: 

Nadelen van ondergewichtvoor en tijdens de zwangerschap:

  • Vrouwen met een BMI < 20 blijken minder snel zwanger te worden dan vrouwen met een BMI tussen de 20 en 25.  
  • Vrouwen met een BMI < 19 tijdens de zwangerschap hebben een hogere kans op een baby met een te laag geboortegewicht  
  • Naast een te laag geboortegewicht zijn er aanwijzingen dat complicaties als bloedarmoede en vroeggeboorte vaker voorkomen 
  • De kans op een vroege miskraam is groter 

 Nadelen van overgewicht voor en tijdens de zwangerschap:

  • Vrouwen met overgewicht zijn minder vruchtbaar dan vrouwen met een gezond gewicht. Bij overgewicht is de kans op een spontane zwangerschap kleiner. 
  • Uit onderzoek blijkt dat vrouwen met obesitas (BMI >30) een hogere kans hebben op een vroege miskraam. 
  • Vrouwen met overgewicht hebben een tweemaal grotere kans op zwangerschapsdiabetes. 
  • Vrouwen met obesitas hebben een verhoogd risico op zwangerschapsvergiftiging.

Voeding en zwangerschap

Energiebehoeften voor en tijdens de zwangerschap 
Gemiddeld gezien is de extra energiebehoeften tijdens de zwangerschap rond de 300 calorieën per dag. Deze extra calorieën zijn nodig voor de aanleg en onderhoud van weefsel voor moeder en kind. Het is dus zeker niet zo dat er ‘voor twee’ gegeten dient te worden! Omdat er vaak minder bewogen wordt tijdens de zwangerschap worden er minder calorieën verbrand en kan je dezelfde hoeveelheid blijven eten als voor de zwangerschap.   

Aanbevelingen
Voor een voedingstoestand voor zowel moeder als kind heeft het Voedingscentrum praktische richtlijnen opgesteld op basis van de Richtlijnen Goede Voeding. 
De aanbevelingen voor zwangeren en niet-zwangeren zijn vrijwel hetzelfde. De zwangere vrouw dient wel meer vlees(waren), vis, kip, eieren, volkorenproducten, vleesvervangers binnen te krijgen door de verhoogde behoeften van eiwitten. Samen met de diëtist wordt er gekeken naar of u voldoende eet tijdens uw zwangerschap. Klik hier om een idee te krijgen van dagmenu’s tijdens de zwangerschap. 

Bewegen tijdens de zwangerschap
Voldoende beweging is tijdens de zwangerschap in tegenstelling tot wat men vaak denkt wel belangrijk! Bij een gezonde zwangerschap wordt 30 minuten sporten/beweging per dag aangeraden. Sporten tijdens de zwangerschap zorgt er voor dat u goed in conditie blijft, de gewichtstoename op peil blijft en uw spieren soepel blijven. Soepele spieren zorgen voor minder klachten aan de rug, benen en verschillende zwangerschapskwalen (verstopping en misselijkheid). Het advies luidt om op een rustig tempo te sporten. Oefeningen waarbij je plat op de rug ligt worden afgeraden omdat dit de bloedtoevoer naar het ongeboren kind kan blokkeren.

Vocht 
Tijdens de borstvoedingsperiode hebben vrouwen een verhoogde behoefte aan vocht. Tijdens de zwangerschap wordt 1,5 tot 2 liter vocht per dag (totale hoeveelheid vocht) geadviseerd en bij borstvoeding luidt het advies 2 tot 2,5 liter per dag. 

Vitaminen en mineralen

Tijdens de zwangerschap zijn de behoeften van verschillende vitaminen en mineralen verhoogd. De verhoogde behoeften zijn nodig voor de ontwikkeling van nieuwe weefsels en de toename van het bloedvolume. Daarbij zijn vitaminen en mineralen belangrijk bij verschillende onderdelen voor de ontwikkeling van uw kind.

Na de zwangerschap hebben vrouwen die borstvoeding geven ook verhoogde behoeften: bij het geven van borstvoeding gaan er veel voedingsstoffen van de moeder naar het kind. Een gezonde voeding en voldoende inname van vitaminen/mineralen is hierbij van groot belang.

pexels-photo-1328890

Vitamine A: Is belangrijk voor een normale groei en ontwikkeling van de foetus. Vitamine A speelt daarnaast ook een rol bij de ontwikkeling van de ogen. Het komt voor in dierlijke producten zoals eieren, zuivel, vlees en vleeswaren en vis. 

  • Tijdens de zwangerschap: De aanbeveling is verhoogd van 800 mcg naar 1000 mcg per dag. 
  • Na de zwangerschap (lactatieperiode): De ADH is verhoogd naar 1250 mcg per dag.

Let op! Een inname van teveel vitamine A (3000 mcg per dag) kan gepaard gaan met lichamelijke aangeboren afwijkingen bij het kind. Producten als lever, leverpastei, paté en hausmacher bevatten veel vitamine A. Het advies is om deze producten matig te gebruiken tijdens de zwangerschap.

Foliumzuur (Vitamine B11): Foliumzuur is nodig bij de vorming van nieuwe cellen en weefsels. Een tekort aan foliumzuur voor de zwangerschap kan de kans op een open ruggetje, hazenlip en gespleten gehemelte van de foetus vergroten. Foliumzuur komt voor in groene groenten, fruit, volkoren producten en in mindere mate in melk en melkproducten.

  • Tijdens de zwangerschap: Vanaf ten minste 4 weken voor de bevruchting tot 8 weken na de bevruchting is het advies om 400 mg extra per dag bovenop de normale inname van de voeding. Omdat deze hoeveelheid lastig te verkrijgen is uit voeding is wordt suppletie geadviseerd!
  • Na de zwangerschap: De ADH is verhoogd naar 400 mg per dag extra.

IJzer:  IJzer is noodzakelijk voor de bloedaanmaak van zowel moeder als het ongeboren kind. Daarnaast is ijzer tijdens de ontwikkeling van de foetus essentieel voor een normale neurologische ontwikkeling. Heemijzer (deze vorm is beter opneembaar) zit in dierlijke producten zoals vlees, vis en kip, voornamelijk in rund en lamsvlees.  Non-heemijzer zit in dierlijke en plantaardige producten zoals brood en volkorenproducten, peulvruchten, noten en donkergroene groenten, eieren en vleesvervangers. 

  • Tijdens de zwangerschap: Tijdens het eerste trimester (1 t/m 3 maanden): 11 mg ijzer per dag. Tijdens het tweede en het derde trimester (4 t/m 9 maanden) is de ADH verhoogd naar 15 mg per dag.
  • Na de zwangerschap: Om de verliezen van ijzer tijdens het geven van borstvoeding op te vangen is het ADH van ijzer verhoogd naar 20 mg per dag.

Vitamine D: Vitamine D is nodig voor de aanmaak van sterke botten en tanden en om deze reden belangrijk tijdens de ontwikkeling van de foetus. Vette vissoorten (makreel, zalm, sardines, haring) zijn belangrijke bronnen van vitamine D. 

  • Tijdens en na de zwangerschap: De ADH is verhoogd naar 10 mcg per dag.

Let op: niet elke vette vis is toegestaan tijdens de zwangerschap. Makreel en gerookte zalm en rauwe vis word afgeraden tijdens de zwangerschap. 

Calcium: Calcium is net als vitamine D belangrijk voor de aanmaak van sterke botten en tanden. Calcium komt vooral voor in zuivelproducten als melk en kaas.

  • Tijdens de zwangerschap: De ADH is 1000 mg per dag.
  • Na de zwangerschap: De ADH is 1000 mg per dag. Via de borstvoeding gaat een deel van de calcium verloren. De inname van voldoende calcium beschermt de moeder tegen het verlies van botmassa.

Vitamine B12: Vitamine B12 is essentieel bij de ontwikkeling van rode bloedcellen en het  gezond functioneren van het zenuwstelsel. Een tekort tijdens de zwangerschap of lactatieperiode kan neurologische schade bij het kind veroorzaken. Melk, kaas, vlees en eieren zijn een goed bron van vitamine B12

  • Tijdens de zwangerschap: De ADH voor vitamine B12 is verhoogd van 2,8 mcg naar 3,2 mcg per dag. 
  • Na de zwangerschap: De ADH is verhoogd naar 3,8 mcg per dag. 

Zwangerschapskwalen

Tijdens een zwangerschap kunnen verschillende kwaaltjes optreden. Denk in de eerste maanden aan misselijkheid en vermoeidheid en later in de zwangerschap aan zuurbranden, obstipatie en bloedarmoede.

Misselijkheid en braken 
Misselijkheid en braken komt tijdens de zwangerschap voor bij ongeveer 80% van de vrouwen. De klachten variëren van lichte ochtendmisselijkheid tot hevige misselijkheid gedurende de hele dag (>6 uur). De klachten ontstaan vaak vóór de negende week van de zwangerschap en verdwijnen doorgaans in de derde of vierde maand. Een aantal tips en aanbevelingen tegen zwangerschapsmisselijkheid: 

  • Drink en eet meteen iets bij het wakker worden, dus nog vóór het opstaan. 
  • Regelmatig eten helpt om misselijkheid tegen te gaan.  
  • Drink voldoende, zeker als de misselijkheid gepaard gaat met braken. 

Zuurbranden 
Brandend maagzuur komt naar schatting bij 30-50% van de zwangerschappen voor. Wanneer zuurbranden begint tijdens de zwangerschap verschilt per persoon. Bekend is dat in de laatste maanden van de zwangerschap zuurbranden vaker voorkomen. Kleinere maaltijden eten, niet in de avond laat eten, met het hoofdeinde omhoog slapen en het vermijden van voedingsmiddelen die brandend maagzuur veroorzaken worden genoemd om zuurbranden te vermijden. Het drinken van melk kan deze klacht tijdelijk doen afnemen. Als het zuurbranden aan blijft kan er in overleg met een arts overwogen worden om medicatie te gaan gebruiken. 

 

Verstopping 
Obstipatie(verstopping) is een veel voorkomend probleem in de late zwangerschap. Het komt vooral voor in de laatste maanden. Het hormoon progesteron dat tijdens de zwangerschap geproduceerd wordt, maakt de darmen lui. De stoelgang wordt hierdoor dikker, trager en harder. Een aantal tips en aanbevelingen tegen obstipatie:

  • Eet vezelrijke producten en neem bij voorkeur een groot, vezelrijk ontbijt, bijvoorbeeld 2 volkoren boterhammen. Dit zet de darmen in werking. 
  • Neem voldoende tijd om naar het toilet te gaan. 
  • Drink minimaal 2 liter vocht (water, thee, koffie) per dag. 
  • Zorg elke dag voor voldoende lichaamsbeweging. 

Vermoeidheid 
Vooral in de eerste drie maanden van je zwangerschap kun je last hebben van vermoeidheid. Je bent sneller moe en slaapt meer dan normaal. De vermoeidheid wordt veroorzaakt door de veranderingen in je hormoonhuishouding. Er veranderd tijdens de zwangerschap veel in de functie en structuur van de organen in het lichaam. De samenstelling en de hoeveelheid bloed verandert, je spijsvertering en stofwisseling veranderen allemaal onder invloed van zwangerschapshormonen. Vaak neemt deze vermoeidheid na de eerste drie maanden weer af. Blijf je moe na deze periode laat dan het ijzergehalte van je bloed testen

Wat mag ik wel en niet eten?

Bij zwangeren heerst vaak de vraag wat mag ik nou wel en wat mag ik nou niet eten? Op internet is veel onduidelijkheid over bepaalde voedingsmiddelen. 

Dioxines
Dioxines zijn zeer giftig en kunnen leiden tot voortplanting en ontwikkelingsproblemen, schade aan het immuunsysteem en kan leiden tot kanker. Het Voedingscentrum geeft vrouwen die zwanger zijn het advies om de blootstelling aan dioxines te beperken door hete afraden van roofvis. In roofvis zoals marlijn, zwaardvis, snoekbaars, haai, koningsmakreel en verse tonijn zitten relatief veel schadelijke stoffen, zoals kwik en dioxines. Bij een gevarieerde gezonde voeding komen er echter minimale en onschadelijke hoeveelheden dioxines binnen. 

Listeriose
Een listeria infectie (listeriose) kan ontstaan door het eten van voedsel dat besmet is met de bacterie Listeria monocytogenes. Listeria infectie kan worden overgedragen op de foetus en kan dan een miskraam, doodgeboren vrucht of een ernstig zieke pasgeborene tot gevolg hebben. Listeria kan aanwezig zijn op het oppervlak van rauw vlees, ongewassen groenten en voorverpakte of vacuümverpakte gerookte vis. Eet daarom alleen goed doorbakken vlees en was je groenten goed voor gebruik.

De bacterie kan ook snel groeien in zachte kaas en paté. Kazen met mogelijke kans op een Listeria infectie kun je herkennen door op het etiket te kijken. Staat er ‘au lait cru’ op het etiket, dan bevat de kaas rauwe melk, en wordt er afgeraden om deze kaas tijdens de zwangerschap te eten. Harde Nederlandse kazen zijn allemaal gepasteuriseerd. Bij pasteurisatie van melk worden alle schadelijke bacteriën gedood. Smeerkaas is geen probleem en kan gewoon gegeten worden. 

Salmonella
Salmonella is een bacterie die in de darmen van dieren kan zitten, en daarmee ook op rauwe eieren en in vlees. Eet daarom geen (gerechten met) eieren die niet goed gaar of niet hard gekookt zijn. De besmetting is vooral voor zwangere schadelijk. De salmonella-infectie passeert de placenta en kan ernstige ziekte en dodelijk zijn voor de foetus, ook al zijn de symptomen bij de moeder mild. 

Toxoplasmose
Toxoplasmose wordt veroorzaakt door de parasiet Toxoplasma gondii. Overdracht van deze parasiet aan de foetus kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen, zoals geestelijke achterstand, epilepsie, blindheid en de dood. De besmetting kan optreden door het eten van rauw of onvoldoende gebakken besmet vlees. Vooral varkensvlees, schapenvlees en wild of ongekookt voedsel dat in aanraking is gekomen met besmet vlees. Bak u vlees dus goed door en vermijd rood vlees tijdens de zwangerschap.

Naast besmet vlees kunnen vrouwen in aanraking komen met Toxoplasma gondii door de aanraking van de ontlasting van bijvoorbeeld een kat. Als zwangere vrouwen in aanraking komen met de ontlasting, bijvoorbeeld tijdens het verschonen van de kattenbak of tijdens het tuinieren, kan deze parasiet door onvoldoende hygiëne het lichaam binnendringen. 

Meest gestelde vragen

Barbecueën 
Kun je nog veilig barbecueën? 
Ja, hoewel het niet helemaal zonder gevaar is. Door verbranding van houtskool kunnen schadelijke stoffen ontstaan en dat is niet verstandig omdat de schadelijke stoffen kankerverwekkend zijn. 

Biologische producten  
Zijn biologische producten beter? 
Het is uit voedingsoogpunt niet beter of slechter. Biologische producten zijn duurder, maar de smaak is over het algemeen beter.  

Cafeïne 
Is het gebruik van cafeïne tijdens de zwangerschap schadelijk voor het kind?  
Het advies voor zwangere is om liever niet meer dan 300 mg cafeïne per dag te gebruiken. Dit geldt ook voor vrouwen die borstvoeding geven. De cafeïne komt ook in de moedermelk terecht en dit kan onrust bij de baby veroorzaken. 300 mg cafeïne staat ongeveer gelijk aan 3 koppen koffie.

Drop 
Mag ik drop eten? 
Alle dropsoorten bevatten de stof glycyrrhzine, die de bloeddruk verhoogt. Aangezien hoge bloeddruk regelmatig voorkomt in de zwangerschap moet je voorzichtig met alle soorten drop zijn. Ook zoethoutthee bevat glycyrrhzine. 

E-nummer 
Zijn stoffen met een E-nummer gevaarlijk? 
Stoffen met een E-nummer zijn wetenschappelijk onderzoek en niet gevaarlijk tot een vastgestelde dagelijkse dosis. Ook natuurlijke stoffen kunnen E-nummers hebben. 

Geneesmiddelen 
Mag ik geneesmiddelen gebruiken tijdens de zwangerschap? 
Het gebruik van geneesmiddelen mag alleen op doktersadvies, ook als het ’onschuldige ‘ pijnstillers of geneesmiddelen betreft die vrij te koop zijn in de apotheek of drogist. 

Kruiden 
Mag ik alle kruiden gebruiken? 
Nee, een aantal kruiden zijn af te raden, bijvoorbeeld: Efreda, aloë, sassafras, hava karva, absint, alsem, borage, komkommerkruid, hoefblad, smeerwortel, boerenwormkruid. Wel mag u gebruiken: peterselie, tijm, bieslook, oregano, marjolein, basilicum. 

Rauwe groente 
Mag ik rauwe groenten eten? 
Ja, maar je moet ze goed wassen. Anders heb je kans op besmetting met listeriose of toxoplasmose.

Speciale diëten 
Kan ik gerust vegetarisch blijven eten tijdens de zwangerschap? 
Ja, zowel met als zonder vlees kan een gezonde voeding worden samengesteld, hoewel bij een voeding zonder vlees meer kans bestaat op een tekort aan ijzer en vitamine B12. Laat je voeding wat dit betreft dan ook eens doorreken door de diëtist. Tekort aan ijzer en vitamine B12 kan klachten geven en de groei van het kindje beïnvloeden.  

Kan ik ook veganistisch eten? 
Dat wordt afgeraden vanwege tekorten van mineralen (voornamelijk ijzer) vitamine B12 en foliumzuur. Dit kan ernstige bloedarmoede veroorzaken. 

Zoetstoffen 
Zijn het gebruik van zoetstoffen tijdens de zwangerschap schadelijk?  
Zoetstoffen worden toegevoegd in allerlei voedingsmiddelen, in bijvoorbeeld light frisdranken, maar worden ook als zoetjes verkocht. Het advies voor het gebruik van zoetstoffen is voor zowel zwangere als niet-zwangere gelijk. In de wetenschappelijke literatuur zijn er geen overtuigende bewijzen gevonden dat zoetstoffen schadelijk zijn tijdens de zwangerschap voor het ongeboren kind, mits de aanvaardbare dagelijkse inname (ADI) niet wordt overschreden. 

Test hier uw kennis over voeding en zwangerschap d.m.v. een quiz!

 

Maak contact met de diëtist

Heeft u vragen of wilt u meer weten over voeding bij zwangerschap?
Vodiservice heeft een team van diëtisten die u graag verder helpen.